Uvođenje voćaka u zimsko mirovanje

Poslednjih godina svedoci smo sve češćih dugih i toplih jeseni koje voćkama produžavaju vegetaciju. U odsustvu slana do kasno u jesen, odloženo je opadanje lišća i slabije je zdrvenjavanje biljnih tkiva kod voćaka.  Izmrzavanje pupoljaka tokom zime, kao i izmrzavanje cvetova od poznih prolećnih mrazeva u poslednjih nekoliko godina u našoj klimatskoj zoni postalo je učestala pojava. Visoke temperature ujesen (oktobar i novembar mesec) uticale su na bubrenje pupoljaka tako da su oni postali osetljiviji na mraz nego u godinama kada je proces kaljenja pupoljaka ujesen tekao normalno. 

Stepen izmrzavanja rodnih organa voćaka tokom zime usled neblagovremenog ulaska voćaka u zimsko mirovanje veći je u delovima Srbije sa pojačanom kontinentalnom klimom (sever Vojvodine, Posavina, Istočna Srbija), kod slabije negovanih zasada i pojednih vrsta voćaka (kajsija i breskva, pojedine sorte kruške itd.). Starost stabla, plodnost i vlažnost zemljišta, hemijske supstance koje regulišu rastenje takođe mogu modifikovati vreme prestanka porasta organa kod voćaka i njihov ulazak u mirovanje.Za otpornost voćaka na izmrzavanja od primarnog i presudnog uticaja je:

1) Rani završetak vegetacije;
2) Povoljni uslovi kaljenja (s postepenim snižavanjem temperature);
3) Stabilnost i trajanje zimskog mirovanja.

Početno mirovanje (tzv. vegetativna zrelost) jeste sinonim za početak mirovanja voćaka. Za ovaj prvi potperiod mirovanja karakteristični su sledeći procesi unutar biljnog organizma:

– Transformacija i migracija organskih materija iz listova u grane, deblo i koren;

– Otpadanje lišća koje se u umerenoj klimatskoj zoni dešava u uslovima kratkog dana, kada su srednje dnevne temperature manje od 15 0C;

– Međudejstvo biljnih hormona u smislu porasta nivoa endogenih inhibitora (sa prestankom porasta biljnih organa) i smanjenja nivoa stimulatora rastenja (sa starenjem lišća). Koncenracija ABA-hormona abiotskih stresova (suša, mazevi) se povećava sa skraćenjem dana i padom temperature i njena uloga u uvođenju voćaka u mirovanje je indirektna-preko regulacije vodnog statusa pupoljaka u smislu prelaska vode iz slobodnog u vezano stanje;

– Kaljenje u smislu pripreme voćke za nastupanje nepovoljnog vremenskog perioda sa niskim temperaturama. Ovaj proces se odvija kroz 2 faze: 1. faza otpočinje  sa prestankom rastenja voćke , kada se ugljeni hidrati se nakupljaju i prelaze u rastvorljive i lako hidrolizujuće forme. Pri kraju ove faze (u temperaturnom opsegu 0 do -6 0C) skrob se pretvara u šećere čime se povećava otpornost ćelija prema niskim zimskim temperaturama. Sa ovakvim stanjem najveći broj voćaka ulazi u zimsko mirovanje. 2. faza se odvija pri nižim temperaturama (do -12 0C) kada dolazi do izvlačenja vode iz ćelije, do povećanja sadržaja šećera i lipida i odvajanja protoplazme od zidova ćelija. Formira se lipoproteinska membrana koja čini da je promet materija kroz nju u ćeliju minimalan. Navedeni procesi kaljenja se nastavljaju i tokom dubokog zimskog mirovanja.

Niz okolnosti može znatno smanjiti prirodnu otpornost tkiva prema mrazu. Nedovljne količine organskih rezervi kao posledica iznurenosti voćaka rodom, nezdrvenjavanje tkiva (zbog duže vegetacije, zasenjenosti grana u kruni, nedovoljne količine organskih materija), nepovoljni uslovi kaljenja krajem vegetacije (naglo nastupanje hladnoće nakon relativno toplog vremena), jaka suša (rezervne organske materije se troše za disanje) samo su neke od pojava koje dovode do umanjenja otpornosti voćaka na mraz.

Rodni pupoljci su u posebnoj situaciji kad je reč o mirovanju. Razvoj glavnih elemenata cveta teče tokom leta i to je spor ali kontinuiran proces sa relativno malo vidljivim porastom. Postoji niz dokaza o tome da primordije cvetnih organa unutar pupoljaka nastavljaju da se morfološki razvijaju  do kasno u jesen, pa čak i tokom zime. Kod kajsije se razvoj arhesporijalnog tkiva (muškog sporogenog tkiva) odvija kroz 3 faze tokom zime: 1. faza razvoja arhesporijuma može se produžiti i do sredine januara, 2. faza (mitotička deoba i razvoj materinskih ćelija polena) označava završetak dubokog zimskog mirovanja (najčešće sredinom januara meseca) i tada je i najveća otpornost cvetnih pupoljaka prema mrazevima.  3. faza (formiranje materinskih ćelija polena koje redukcionom deobom daju mikrospore) je vezana za ekološko zimsko mirovanje, kada je otpornost na mrazeve najmanja (traje do početka marta meseca). Otpornost cvetnih pupoljaka kajsije prema mrazevima zavisi od morfogeneze cvetnih pupoljaka i dejstva mrazeva. Sorte kajsije evropske i irano-kavkaske grupe imaju bržu i kraću morfogenezu arhesporijalnog tkiva. One su stoga osetljivije na mrazeve (naročito u januaru mesecu) u odnosu na sorte srednje azijske grupe (imaju sporiju morfogenezu). Dakle, i pored toga što cvetni pupoljci voćaka tokom mirovanja u poseduju visoku otpornost na mraz, njihova dvojna priroda (spolja miruju, a unutar pupoljaka  se razvijaju cvetne primordije) čini da oni vrlo brzo izgube otpornost na mraz i pokreću se sa porastom spoljnjih temparatura vazduha.

Tokom XX veka načinjeni su  prvi pokušaji fitotehničkog regulisanja uvođenja voćaka u mirovanje. Iako nije preporučljivo nasilno skidanje lišća sa sadnica ujesen pre njihovog vađenja  u rastilima (obično takve nasilno defolirane sadnice nisu zdrvenele i osetljivije su na mrazeve) napravljeni su pokušaji sa prskanjem sadnica sa etrelom ili apscisinom 25-30 dana pre vađenja sadnica u cilju defolijacije. Jedna od fitotehničkih mera koji naši agronomi preporučuju u malinjacima u cilju boljeg zdrvenjavanja i povećanja otpornosti prema mrazevima jesu češća prskanja bakarnim preparatima tokom jeseni sa sve većim i većim koncentracijama preparata (npr. bakrocid WP-50 u koncentarciji 0,5% u septembru  i 1 % tokom oktobra i novembra). Ova mera se primarno sprovodi radi kontrole napada prouzrokovača uvelosti pupoljaka i rodnih lastara maline (Didymella applanataNiessl./Sacc.). Slični tretmani preparatima na bazi bakra primenjuju se i u proizvodnji koštičavog voća, načelno radi kontrolisanja patogena koji izazivaju sušenje grana i stabala (Pseudomonas syringae, Cytospora cincta, Monilinia laxa). U cilju izbegavanja  fitotoksičnosti bakarnih preparata na koštičavom voću za istu svrhu ujesen primenjuje se i prskanje pH-neutralnim rastvorom bordovske čorbe u koncentarcijama 1-2 %. Ogledi sa folijarnim prskanjima jabuke sa 0,5 % rastvorom CuEDTA i/ili 3% rastvorom uree pokazali su da je urea generalno slab defolijator i da se najbolji rezultati u defolijaciji bez negativnih posledica postižu primenom samo bakarnog helata.

Autor: Mr Dejan Marinković, PSS Padinska Skela
Izvor: www.psss.rs